درمان ترومای جنگ | درمان اضطراب و وحشت زدگی | روانشناس نعمتی
مقدمه:
گاهی فقط یک صدا کافی‌ست تا روان یک انسان را بشکند. صدای انفجار، حتی اگر دور باشد، می‌تواند قلبی را بلرزاند، خاطره‌ای تاریک را زنده کند، یا حمله‌ی اضطراب را آغاز کند. در مناطق جنگی یا حتی در شهرهایی که در معرض تهدیدات هوایی یا زمینی هستند، ترومای شنیداری ناشی از صدای انفجار یکی از شایع‌ترین، اما پنهان‌ترین مشکلات روانی است. این مقاله به بررسی عمیق این نوع تروما، علائم، گروه‌های آسیب‌پذیر و راه‌های درمانی آن می‌پردازد.
بخش اول: ترومای شنیداری چیست؟
ترومای شنیداری نوعی واکنش روانی به صداهایی با بار عاطفی سنگین یا تهدیدآمیز است. در زمینه جنگ، این صداها ممکن است شامل:
صدای انفجار
آژیر حمله هوایی
صدای شلیک
فریاد و جیغ انسان‌ها
صدای فروریختن ساختمان یا آوار
باشند.
وقتی ذهن با این صداها مواجه می‌شود و آن‌ها را به عنوان تهدید مرگبار یا یادآور مرگ تفسیر می‌کند، واکنش‌های فیزیولوژیکی شدیدی رخ می‌دهد که می‌تواند پایه‌گذار تروما باشد.
بخش دوم: مکانیزم روانی ترومای انفجار
صدا مستقیماً از طریق عصب شنوایی وارد سیستم لیمبیک (مرکز احساسات در مغز) می‌شود.
در افرادی که قبلاً دچار ترومای جنگی یا تهدید مرگ شده‌اند، این صدا مثل ماشه‌ای عمل می‌کند که:
1. مغز را وارد حالت هشدار مفرط (hyperarousal) می‌کند
2. سطح کورتیزول و آدرنالین را بالا می‌برد
3. حافظه‌ی تروما را فعال کرده و فرد را وارد وضعیت “موقعیت اضطراری قبلی” می‌کند
بخش سوم: علائم روانی و جسمی ترومای صدا
علائم روانی:
حمله پانیک یا تنگی نفس ناگهانی
بی‌خوابی یا کابوس صدادار
حالت‌های فریز شدن (یخ‌زدگی در لحظه‌ی شنیدن صدا)
اضطراب دائم یا اجتناب از مکان‌های پر سر و صدا
Flashback یا یادآوری شدید تروما با هر صدای مشابه
علائم جسمی:
تپش قلب شدید
درد معده، تهوع یا سرگیجه
بی‌حسی اندام‌ها
لرزش صدا یا بدن
بخش چهارم: چه افرادی بیشتر در معرض این تروما هستند؟
گروه آسیب‌پذیر دلایل افزایش حساسیت به صدا
کودکان مغز در حال رشد، ناتوانی در پردازش منطقی صدا
زنان در شرایط ناامنی جنگی، فشار روانی بیشتر
سالمندان ضعف سیستم عصبی و تجربه‌ی قبلی جنگ یا فجایع
جانبازان یا بازماندگان جنگ سابقه PTSD و حافظه فعال تروما
پناه‌جویان قرارگیری مداوم در شرایط ناامن و آوارگی
بخش پنجم: درمان ترومای شنیداری و واکنش به صدای انفجار
✅ ۱. درمان با حساسیت‌زدایی شنیداری (Exposure Therapy)
بازسازی تدریجی صداهای محرک در شرایط امن
همراه با آرام‌سازی بدن و ذهن
نتیجه: شرطی‌سازی مجدد مغز برای کنار آمدن با صدا بدون واکنش شدید
✅ ۲. درمان EMDR
بازسازی شناختی-عاطفی تجربه شنیداری تروما
کاهش پاسخ هیجانی به صدای انفجار
بسیار مؤثر در افرادی که خاطره صوتی قوی دارند
✅ ۳. CBT یا درمان شناختی رفتاری
شناسایی افکار فاجعه‌بار مربوط به صدا
اصلاح باورهای اشتباه مانند: "هر صدایی یعنی مرگ نزدیک است"
آموزش مهارت‌های مقابله با اضطراب
✅ ۴. تکنیک‌های فوری و مراقبت شخصی
استفاده از گوشی یا هدفون مخصوص آرام‌سازی
تنفس ۴-۷-۸: دم ۴ ثانیه، نگه‌داشتن ۷ ثانیه، بازدم ۸ ثانیه
نوشتن درباره احساسات بعد از شنیدن صدا
موسیقی درمانی آرامبخش در فواصل بین حملات
بخش ششم: نقش خانواده و جامعه در کمک به بازماندگان
عدم بی‌اهمیت دانستن ترس از صدا («تو زیادی حساسی نیستی»)
حضور آرامش‌بخش در کنار فرد هنگام بروز واکنش
آموزش اطرافیان درباره PTSD و ترومای صدا
دعوت فرد به گروه‌های حمایتی یا جلسات درمانی
بخش هفتم: زندگی پس از ترومای صدا
با کمک درمان، آگاهی، صبوری و همراهی اطرافیان، فرد می‌تواند:
دوباره در مکان‌های عمومی حاضر شود
به زندگی عادی برگردد
صداها را باز معنا کند (از تهدید به موسیقی، از خطر به ایمنی)
خواب آرام، زندگی اجتماعی، و حتی حس امنیت را بازیابد
نتیجه‌گیری:
صدای انفجار، فقط یک موج صوتی نیست. در ذهن کسانی که در جنگ یا شرایط بحرانی بوده‌اند، آن صدا نماد مرگ، وحشت و تهدید است. اما با درمان مناسب، آموزش، حمایت و تلاش تدریجی، می‌توان از آن صدا یک زخم کهنه ساخت؛ زخمی که با مراقبت، می‌بندد.
